χρήσιμες πληροφορίες για το νομό Ηρακλείου
View Larger Map
«Μια χώρα, η Κρήτη, μέσα βρίσκεται στο πέλαο το κρασάτο, περίσσια πλούσια, θαλασσόζωστη, πανώρια, πολιτείες έχει ενενήντα. Μύριοι, αρίφνητοι ζουν πάνω άνθρωποι κι είναι πολλές οι γλώσσες τους, ανάκατες.»
Ομήρου «Οδύσσεια», ραψωδία τ, στίχοι 172-175
φτάνοντας στην Κρήτη:
όπως ο Δαίδαλος κι ο Ίκαρος (με φτερά)
Υπάρχουν δύο διεθνή αεροδρόμια, στο Ηράκλειο και τα Χανιά, που συνδέουν την Κρήτη με τα περισσότερα ελληνικά νησιά και πολλούς ευρωπαϊκούς προορισμούς με τακτικές πτήσεις ή πτήσεις charter. Το αεροδρόμιο του Ηρακλείου απέχει 3,5 χλμ από το κέντρο της πόλης όπου μπορεί κανείς να μεταβεί με αστική συγκοινωνία ή ταξί. Το αεροδρόμιο των Χανίων απέχει από το Ηράκλειο 140 χλμ., απόσταση που καλύπτεται σε 2,5-3 ώρες.
Αεροδρόμιο Ηρακλείου Νίκος Καζαντζάκης: (+30) 2810 228446/245644
Αεροδρόμιο Χανίων Ιωάννης Δασκαλογιάννης: (+30) 28210 83800/83805
Olympic Air: (+30) 2810 288073
Aegean Airlines: (+30) 2810 330475
όπως ο Θησέας (με πλοίο)
Το λιμάνι του Ηρακλείου συνδέεται ακτοπλοϊκώς καθημερινά με το λιμάνι του Πειραιά και με πολλά από τα νησιά του Αιγαίου. Από και προς Πειραιά αναχωρούν κάθε βράδυ δύο πλοία (21:00 και 22:00 αντίστοιχα). Το ταξίδι διαρκεί 9 περίπου ώρες. Τη θερινή περίοδο εκτελούνται και ορισμένα ημερήσια δρομολόγια.
Λιμεναρχείο Ηρακλείου: (+30) 2810 244912
Minoan Lines: 801 11 75000
ANEK: (+30) 2810 222481
Seajets & Hellenic Seaways: (+30) 2810 346185
μετακινήσεις στο νησί
Ο βόρειος οδικός άξονας της Κρήτης Β.Ο.Α.Κ. προσφέρει πρόσβαση στις μεγαλύτερες πόλεις του νησιού. Οι εθνικές οδοί Ηρακλείου-Μοιρών και Ηρακλείου-Αρκαλοχωρίου συνδέουν την πόλη με το εσωτερικό του νομού. Το αστικό ΚΤΕΛ Ηρακλείου εκτελεί δρομολόγια από το κέντρο προς όλη την πόλη και τις γύρω περιοχές. Το ΚΤΕΛ Κρήτης συνδέει το Ηράκλειο με ολόκληρο το υπόλοιπο νησί. Ο κεντρικός σταθμός βρίσκεται κοντά στο λιμάνι, στην οδό Σ. Βενιζέλου
ΚΤΕΛ Ηρακλείου: (+30) 2810 255965/246530
άλλα χρήσιμα τηλέφωνα:
Τηλεφωνικός κωδικός Ελλάδας: +30Τηλεφωνικός κωδικός Ηρακλείου: 2810
Αστυνομία: 100 (χωρίς κωδικό πόλης) & 2810 283190
Τουριστική Αστυνομία: 2810 283190
Τροχαία: 2810 274019/274080/274082/274087
Ταξί: 2810 210102/231223/235859
E.O.T. (Εθνικός Οργανισμός Τουρισμού): 2810 228203/228225
E.Λ.T.A. (Ελληνικά Ταχυδρομεία): 2810 224396
O.T.E (Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος) πληροφορίες τηλ. καταλόγου: 11888
E.Λ.Π.A. (Οδική Βοήθεια): 10400
Κέντρο Πρώτων Βοηθειών: 166, 2810 222222
Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο: 2810 392111
Βενιζέλειο - Πανάνειο Νοσοκομείο: 2810 368000
I.K.A (Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων): 2810 303500
Τί μπορώ να δω στο Ηράκλειο:
το Aρχαιολογικό Μουσείο
οδός Ξανθουδίδου 1, τηλέφωνα: 2810 279000/279086/279087 ωράριο λειτουργίας (ως τέλος Οκτωβρίου): Δευτέρα 13:30-20:00, Τρίτη-Κυριακή 8:00-20:00
http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3327http://www.yppo.gr/1/g1540.jsp?obj_id=784
Θεωρείται το σημαντικότερο μουσείο του μινωικού πολιτισμού. Από το Νοέμβριο 2006 παραμένει κλειστό στο κοινό λόγω εργασιών ανακαίνισης. Ωστόσο, λειτουργεί μια μικρή προσωρινή έκθεση με τα σημαντικότερα εκθέματα του Μουσείου (αίθουσα στη βορινή πλευρά του κτιρίου), μία αίθουσα με τις μινωικές τοιχογραφίες καθώς και δύο αίθουσες με τη συλλογή των γλυπτών.
το Ιστορικό Μουσείο
Οίκος Α. & Μ. Καλοκαιρινού, οδός Σ. Βενιζέλου 27 & Λ. Καλοκαιρινού 7, τηλέφωνα: 2810 283219/288708ωράριο λειτουργίας (ως τέλος Οκτωβρίου): Δευτέρα-Σάββατο 9:00-17:00 Κυριακές & αργίες κλειστό
http://www.historical-museum.gr/
Αυτό το πολύ αξιόλογο μουσείο καλύπτει δεκαεπτά αιώνες ιστορίας του Ηρακλείου και της Κρήτης, από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες έως τη σύγχρονη εποχή. Ο επισκέπτης στο ισόγειο μπορεί να δει ένα πρόπλασμα με τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης του Ηρακλείου που σώζονται μέχρι σήμερα και τα οποία μπορεί στη συνέχεια να επισκεφθεί, όπως τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου (που βρίσκεται στην Πλατεία Ελ. Βενιζέλου), τη Λότζια και το Ναό του Αγίου Τίτου (στην οδό 25ης Αυγούστου), το Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά και την Εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης με την πλούσια συλλογή θρησκευτικών εικόνων της Κρητικής Σχολής (στην Πλατεία Αγίας Αικατερίνης) τα ενετικά τείχη και το ενετικό φρούριο Κουλές (ενετικό λιμάνι του Ηρακλείου). Μάλιστα, στο νότιο μέρος των τειχών (στο τέλος της οδού 1821, που ξεκινάει από την Κρήνη Μοροζίνι ή αλλιώς Λιοντάρια), στον προμαχώνα Μαρτινένγκο, βρίσκεται ο τάφος του Νίκου Καζαντζάκη.
το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας
Οδός Σ. Βενιζέλου, τηλέφωνα 2810 393630/282740ωράριο λειτουργίας 9:00-21:00 καθημερινά
http://www.nhmc.uoc.gr/
Ένα από τα σημαντικότερα μουσεία του είδους του, με πέντε Τμήματα: Ζωολογικό, Βοτανικό, Ανθρωπολογικό, Παλαιοντολογικό - Γεωλογικό και Ορυκτολογικό και συλλογές με δείγματα από την Ελλάδα και τη Μεσόγειο. Στην έκθεση, προσεγγίζεται ο πολύπλοκος από γεωλογική, οικολογική και πολιτιστική άποψη, χώρος της ανατολικής Μεσογείου με ρεαλιστικές αναπαραστάσεις οικοσυστημάτων, εκθέματα από τις συλλογές του Μουσείου, φωτογραφικό υλικό, σχεδιαγράμματα και επεξηγηματικά κείμενα.
Τι μπορώ να επισκεφτώ κοντά στο Ηράκλειο;
Κνωσός: το σημαντικότερο μινωικό ανάκτορο (16ος-13ος π.Χ. αι.), 5 χλμ νοτιοανατολικά του Ηρακλείου. Με έναρξη κατοίκησης στα νεολιθικά χρόνια (7η χιλιετία π.Χ.) σώζονται και ορισμένα μνημεία μεταγενέστερων εποχών αλλά και νεκροταφεία διαφόρων περιόδων, τα οποία αποδεικνύουν μια συνεχή κατοίκηση στην περιοχή της Κνωσού. Πέρα από το συγκρότημα του μινωικού ανακτόρου μπορεί σήμερα ο επισκέπτης να δει ιδιωτικές οικίες με πλούσιο εσωτερικό τοιχογραφημένο διάκοσμο, ορισμένα δημόσια κτήρια, αλλά και κάποια θρησκευτικά κέντρα.
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2369Φαιστός: το δεύτερο σε μέγεθος μινωικό ανάκτορο και το σπουδαιότερο σε πλούτο και δύναμη κέντρο της νότιας Κρήτης, 60 χλμ νότια του Ηρακλείου. Σε κοντινή απόσταση μπορεί να επισκεφτεί κανείς τη μινωική έπαυλη της Αγίας Τριάδας.
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=717Μάλια: το τρίτο σημαντικό μινωικό ανάκτορο, στη βόρεια ακτή της Κρήτης 40 χλμ ανατολικά του Ηρακλείου. Σε εξαιρετική κατάσταση σώζεται τμήμα της μινωικής πόλης, ειδικά η συνοικία των τεχνιτών.
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=10261Αρχάνες: Μέσα σε μια μικρή, κλειστή κοιλάδα, 15 χλμ. νότια από την Κνωσό, αποκαλύφτηκε η μινωική πόλη των Αρχανών. Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει δύο τομείς: τον τομέα που βρίσκεται μέσα στη σημερινή κωμόπολη, όπου εκτείνεται το ανακτορικό συγκρότημα και ο οικισμός, και τον τομέα στο λόφο Φουρνί, βόρεια των Αρχανών, όπου αποκαλύφτηκε μια από τις σημαντικότερες νεκροπόλεις της Κρήτης. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το μινωικό ιερό των Ανεμόσπηλιων. Στο χωριό λειτουργεί αξιόλογη αρχαιολογική συλλογή σε ένα μικρό κομψό νεοκλασικό κτίριο.
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2422http://www.dimos-archanon-asterousion.gr/culture/archaeological-sites.html
Βαθύπετρο: η μινωική έπαυλη του Βαθυπέτρου βρίσκεται 4 χλμ. νότια από τις Αρχάνες και στη νοτιοανατολική πλευρά του Γιούχτα. Πρόκειται για μεγάλο κτήριο, με χαρακτηριστικά ενός ''μικρού ανακτόρου''. Σημαντική είναι η εγκατάσταση σταφυλοπιεστηρίου στη νότια πτέρυγα, ενώ ελαιοπιεστήριο βρέθηκε στην αυλή.
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=886Νίρου Χάνι και Αμνισός: Σε κοντινή απόσταση από το χώρο του φεστιβάλ σώζονται τα λείψανα δύο μινωικών επαύλεων που είναι ορατά από το δρόμο.
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=437http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2415
Γόρτυνα: σημαντικός οικισμός των ελληνιστικών και ρωμαϊκών κυρίως χρόνων, με κατοίκηση από τα νεολιθικά χρόνια ως την αραβική κατάκτηση, με σημαντικότερα μνημεία το ρωμαϊκό Ωδείο και το ναό του Αγίου Τίτου. 45 χλμ νότια του Ηρακλείου.
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2355Θαλασσόκοσμος: ένα από τα μεγάλα ευρωπαϊκά ενυδρεία σε κοντινή απόσταση από το χώρο του φεστιβάλ (3 χλμ ανατολικότερα, πρώην αμερικάνικη βάση Γουρνών). Στα 60 ενυδρεία του διαφόρων μεγεθών ξετυλίγεται η σκηνογραφία της Μεσογείου δημιουργώντας 100 διαφορετικά σημεία παρατήρησης, για 2500 περίπου μεσογειακούς και τροπικούς οργανισμούς.
Τηλ.: 2810 337788, http://www.cretaquarium.gr/Μουσείο Καζαντζάκη: 15 χλμ νότια του Ηρακλείου, στο χωριό Μυρτιά βρίσκεται το μουσείο αυτό, αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, ενός εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με διεθνή φήμη και απήχηση που επηρεάζει διαχρονικά την παγκόσμια πολιτιστική σκέψη και φιλοσοφία.
Τηλ.: 2810 741689, http://www.kazantzakis-museum.gr/Φόδελε - Μουσείο Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco): στο σπίτι όπου σύμφωνα με την παράδοση γεννήθηκε ο μεγάλος Κρητικός ζωγράφος στεγάζεται σήμερα το Μουσείο Αντιγράφων του και αναπαράσταση του εργαστηρίου του. Στον ίδιο οικισμό βρίσκεται και η μικρή τοιχογραφημένη βυζαντινού ρυθμού εκκλησία της Παναγίας που, όπως λέγεται, έδωσε το ερέθισμα στον El Greco να ασχοληθεί με την αγιογραφία. Η περιοχή βρίσκεται 27 χλμ δυτικά του Ηράκλειο.
Τηλ.: 2810 521500, http://heraklion-crete.net/El_Greco.phpΠρολαβαίνω να γνωρίσω τις φυσικές ομορφιές του κρητικού τοπίου;
Το γεωμορφολογικό ανάγλυφο της Κρήτης την καθιστά παράδεισο για το λάτρη της φύσης. Στο μεγαλύτερο μέρος της ορεινή, με πολλά σπήλαια και φαράγγια, η Κρήτη προσφέρεται για ορειβασία, αναρρίχηση, αλλά και πεζοπορία.
Πεζοπορικός Όμιλος Ηρακλείου, τηλ. 2810 344588 http://www.pezoporikos.gr/
Ορειβατικός Σύλλογος Ηρακλείου, τηλ. 2810 227609 http://www.eos-her.gr/
Φυσιολατρικός Σύλλογος Ηρακλείου Κρήτης, τηλ. 2810 224667 http://www.fysi.gr/
Παγκρήτιος Όμιλος Διάσχισης & Εξερεύνησης Φαραγγιών τηλ. 6997090307 http://www.canyon.gr/
Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, Τμήμα Κρήτης, τηλ. 2810 341039 http://www.esecrete.gr
Σπηλαιολογικός Όμιλος Κρήτης, τηλ. 2810 283160 http://www.spok.gr/
Τι γνωρίζω για την Κρήτη;
το Νησί
«Σοβαρό είναι το πρόσωπο της Κρήτης, πολυβασανισμένο. Μαδάρες γυμνές, τραχιές, αγέλαστες. Κοιτάζεις από το αεροπλάνο την Κρήτη ν' απλώνεται στη θάλασσα και νοιώθεις πως αληθινά το νησί τούτο είναι γιοφύρι ανάμεσα στις τρεις ηπείρους. Σημαδεμένο κι απ' τις τρεις τούτες Μοίρες. Για πρώτη φορά στην Ευρώπη πήδηξε και έχτισε φωλιά στην Κρήτη το πεινασμένο αρπαχτικό πουλί που το λέμε πνεύμα. Άπλωσε τις φτερούγες του στο Κρητικό χώμα και γέννησε τον μυστηριώδη, βουβό ακόμα, όλο ζωή, χάρη, κίνηση και λαμπρότητα Κρητικό πολιτισμό.»
Νίκος Καζαντζάκης, «Κρήτη νησί μου», περ. Νέα Εστία, τ. 66 (Χριστούγεννα 1959) 39-40.Τόπος έντονων αντιθέσεων η Κρήτη λειτουργεί σαν ένα είδος γεωγραφικής και πολιτιστικής γέφυρας που ενώνει τις τρεις ηπείρους, μικρογραφία ηπείρου και η ίδια. Είναι το πέμπτο σε μέγεθος νησί στη Μεσόγειο με έκταση 8.335 τετρ. χλμ. Το σχήμα του είναι στενόμακρο με μήκος 257 χλμ. Στο πλατύτερο σημείο του φτάνει τα 60 χιλιόμετρα, ενώ στο στενότερο, στην περιοχή της Ιεράπετρας, δεν ξεπερνά τα 12 χιλιόμετρα. Βρέχεται βόρεια από το Κρητικό Πέλαγος, ανατολικά από το Καρπάθιο, δυτικά από το Μυρτώο και νότια από το Λιβυκό. Στη βόρεια ακτή του σχηματίζονται πέντε μεγάλοι κόλποι, του Κισσάμου, της Σούδας, του Αλμυρού, του Μιραμπέλλου και της Σητείας και πολλές αμμουδερές παραλίες ενώ η νότια ακτή είναι πιο απόκρημνη με μεγαλύτερο κόλπο αυτόν της Μεσσαράς. Διάσπαρτα κοντά στην ακτογραμμή του υπάρχουν αρκετά μικρά, στην πλειονότητα ακατοίκητα νησιά όπως Δία, Κουφονήσι ή Λευκή, Γαϊδουρονήσι ή Χρυσή, Διονυσάδες, Σπιναλόγκα, Παξιμάδι, Γαύδος (το νοτιότερο άκρο της Ευρώπης). Το τοπίο της Κρήτης χαρακτηρίζεται από μεγάλη φυσική ποικιλομορφία: αλλού τραχύ και άγριο, αλλού ήμερο και γλυκό. Αλλού στεγνό και ξερό, αλλού δροσερό και γάργαρο. Με μαύρους θαλασσοδαρμένους βράχους αλλά και με γλυκές υπήνεμες αμμουδιές. Με βαθιά και σκιερά φαράγγια αλλά και με φαρδιούς κατάφυτους κάμπους. Νερά, ποτάμια, καλαμιές, αλλά και ηλιοκαμένα και άνυδρα τοπία γεμάτα πέτρα, όλα αυτά τα διαφορετικά μα εξίσου γοητευτικά πρόσωπα συνθέτουν τη θαυμαστή μορφή του τόπου.
Μυθολογία
Η ανάγκη του ανθρώπου να ερμηνεύσει τον κόσμο στον οποίο ζει, η επιθυμία του να ξεπεράσει αδυναμίες και αντιξοότητες ο πόθος του για κυριαρχία και οι επιτυχίες του πάνω στη φύση και τους άλλους ανθρώπους ενεργοποίησαν τη δημιουργική του φαντασία, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μύθων. Οι μύθοι που συνδέονται με την Κρήτη δημιουργήθηκαν στους ιστορικούς χρόνους αλλά αντανακλούν αναμνήσεις της μινωικής εποχής.
Η Κρήτη λοιπόν είναι το νησί όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε με τη φροντίδα των Νυμφών και των Κουρητών ο αρχηγός του δωδεκάθεου, ο Δίας, πίνοντας το γάλα της κατσίκας Αμάλθειας. Όταν μεγάλωσε, ερωτεύτηκε τη πριγκιποπούλα της Φοινίκης Ευρώπη και, μεταμορφωμένος σε ταύρο την έφερε στην Κρήτη. Από την ένωσή τους γεννήθηκαν ο Μίνωας, ο Ραδαμάνθυς και ο Σαρπηδόνας, ενώ η Ευρώπη παντρεύτηκε το βασιλιά της Κρήτης Αστέριο. Ο Μίνωας έγινε βασιλιάς της Κρήτης, ένωσε όλες τις πολιτείες με κέντρο την Κνωσό και συνέδεσε το όνομά του με την ειρήνη, την ευημερία και τη ναυτική κυριαρχία στη Μεσόγειο. Μάλιστα λέγεται ότι οι θεοί του χάρισαν το χάλκινο γίγαντα Τάλω (το πρώτο ρομπότ της ανθρωπότητας) που προστάτευε το νησί από τους εισβολείς. Ο Μίνωας παντρεύτηκε την κόρη του Ήλιου Πασιφάη κι απέκτησαν πολλά παιδιά. Οι κακές γλώσσες λένε πώς ήταν πολύ σκληρός και μάλλον έχουν δίκιο αφού είχε φυλακίσει το σπουδαίο τεχνίτη Δαίδαλο μαζί με το γιο του ώστε να δουλεύει αποκλειστικά γι’ αυτόν. Ακόμη, ο Μίνωας φέρθηκε με αχαριστία στο θεό Ποσειδώνα, κι αυτή του η συμπεριφορά τιμωρήθηκε παραδειγματικά: η γυναίκα του Πασιφάη ζευγάρωσε με το λευκό ταύρο του θεού και ο καρπός αυτής της ένωσης ήταν ο Μινώταυρος. Το άτυχο πλάσμα κλείστηκε στο υπόγειο οικοδόμημα του ανακτόρου της Κνωσού, το Λαβύρινθο, απ’ όπου ήταν σχεδόν απίθανο να μπορέσει κανείς να βγει. Επόμενη συμφορά που χτύπησε το Μίνωα ήταν ο θάνατος (ή μήπως η δολοφονία;) του γιου του Ανδρόγεω στην Αθήνα. Η τιμωρία που επέβαλλε στους Αθηναίους ήταν σκληρή: 7 νέοι και 7 νέες της πόλης κάθε 9 χρόνια (ή κάθε χρόνο) ταξίδευαν στο νησί για να γίνουν βορά του Μινώταυρου. Την τρίτη φορά αρχηγός της αθηναϊκής αποστολής ήταν ο Θησέας, γιος του βασιλιά της Αθήνας Αιγέα. Στο νησί τον ερωτεύτηκε η βασιλοπούλα Αριάδνη και τον βοήθησε να σωθεί προσφέροντάς του κρυφά ένα σπαθί για να σκοτώσει το Μινώταυρο κι ένα κουβάρι για να βγει από το Λαβύρινθο.
Γεωμορφολογία
Η Κρήτη δημιουργήθηκε με την πίεση της αφρικανικής επιφανειακής πλάκας κάτω από την Ευρώπη, μια διαδικασία που συνεχίζεται ακόμα κι αποτελεί ένα μετακινούμενο νησί που σερφάρει εδώ και 25 εκατομμύρια χρόνια, άλλοτε βυθιζόμενο και άλλοτε αναδυόμενο εκ νέου, κι όχι μόνο κάνει τραμπάλα (η βόρεια ακτή βυθίζεται ενώ η νότια ανυψώνεται) μα ταξιδεύει προς την αφρικανική ήπειρο αργά αλλά σταθερά! Την περίοδο του Πλειστόκαινου (12 εκατομμύρια χρόνια πριν ως το 10.000 π.Χ. περίπου) συνέβησαν οι τελευταίες έντονες κλιματολογικές διακυμάνσεις και, στο τέλος της, η Κρήτη πήρε την οριστική της μορφή που δε διαφέρει πολύ από τη σημερινή.
Πρώτα ίχνη κατοίκησης
Όταν άρχισε να αναπτύσσεται η βλάστηση έφτασαν τα πουλιά φέρνοντας μαζί τους αβγά σαλιγκαριών και άλλων μικρών ζώων, ενώ, με τις διαδοχικές περιόδους παγετώνων, έφτασαν θηλαστικά όπως οι νάνοι ελέφαντες, οι νάνοι ιπποπόταμοι, τα ελάφια αλλά και… οι άνθρωποι! Ένα από τα πρόσφατα εντυπωσιακά ευρήματα είναι η ανακάλυψη εργαλείων παλαιολιθικής εποχής στη νότια ακτή του νομού Ρεθύμνου και στο νησάκι της Γαύδου. Μερικά από τα εργαλεία φαίνονται να είναι πάνω από 200.000 ετών και να έχουν φτιαχτεί από τον Homo Erectus. Οπότε, απ’ τη μια στιγμή στην άλλη η Κρήτη, από το πιο τελευταία κατοικημένο νησί της Μεσογείου μετατρέπεται στο πρώτο. Στις ίδιες περιοχές βρέθηκαν και ίχνη κατοίκησης των Μεσολιθικών χρόνων (11000-7000 π.Χ.). Γνωστότερη είναι η νεολιθική περίοδος στην Κρήτη που διαρκεί μέχρι το 3000 περίπου κι εγκαινιάζεται με την άφιξη πληθυσμών από την Ανατολή. Αυτοί αρχίζουν να χτίζουν χωριουδάκια διάσπαρτα σε όλο το νησί κοντά σε νερά (σημαντικότερος ο οικισμός της Κνωσού), και καινοτομούν καλλιεργώντας συστηματικά τη γη, εκτρέφοντας ζώα και κατασκευάζοντας αγγεία, μεταξύ άλλων.
Πρωτο-ιστορία και ιστορία εν συντομία
Η ιστορία του νησιού από την Εποχή του Χαλκού και μετά είναι πλούσια και πολυτάραχη. Νέοι πληθυσμοί από την Ανατολή αναμειγνύονται με τους ντόπιους και σταδιακά δημιουργούν το λεγόμενο «μινωικό πολιτισμό», με αναπτυγμένη κοινωνική οργάνωση, γραφή, εμπορικές σχέσεις με την ανατολική Μεσόγειο και εντυπωσιακό πολιτισμό. Φυσικές καταστροφές και εσωτερικά προβλήματα άφησαν ελεύθερο έδαφος στους Μυκηναίους που κυριάρχησαν στο νησί μετά το 1400 για 200 περίπου χρόνια.
Μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού κόσμου στην Κρήτη έρχονται οι πρώτοι Δωριείς άποικοι και εγκαινιάζουν την εποχή του σιδήρου ή αλλιώς γεωμετρική. Η ζωή διαμορφώνεται σε πόλεις-κράτη και η αρχαϊκή εποχή είναι περίοδος ακμής για το νησί. Ο 6ος αιώνα π.Χ. χαρακτηρίζεται από εισβολές και σκληρές συγκρούσεις. Κατά τους περσικούς πολέμους το νησί μένει αμέτοχο, οι πόλεις-κράτη διευρύνονται όπως και ο ανταγωνισμός μεταξύ τους, γεγονός που θα οδηγήσει σε εμφύλιες συγκρούσεις. Τον 4ο αιώνα αναδεικνύονται κάποιες πόλεις, όπως η Κνωσός και η Γόρτυνα, ενώ οι μικρότερες συσπειρώνονται γύρω τους. Δημιουργήθηκαν έτσι ενώσεις πόλεων που επιδίωκαν να αυξήσουν την επιρροή τους στο έπακρο. Τον 3ο αιώνα ιδρύεται μια χαλαρή ομοσπονδία των σημαντικότερων πόλεων που δε στάθηκε ικανή να εμποδίσει τις εμφύλιες συρράξεις. Στο τέλος μόνο των ελληνιστικών χρόνων οι Κρήτες συνασπισμένοι νίκησαν το ρωμαϊκό στόλο (74 π.Χ.), νίκη που δεν μπόρεσε να σταματήσει τους Ρωμαίους να υποτάξουν το νησί ύστερα από σκληρό τριετή πόλεμο.
Με την εδραίωση της ρωμαϊκής κυριαρχίας η ζωή του νησιού χαρακτηρίζεται από αδιατάρακτη σταθερότητα. Αρκετά νωρίς διαδίδεται η χριστιανική θρησκεία, στα βυζαντινά χρόνια η Κρήτη μετατρέπεται σε επαρχία του Βυζαντίου, ενώ από το 670 αρχίζουν οι επιδρομές και, το 823 μ.Χ., η κατάκτηση του νησιού από τους Άραβες. Πρωτεύουσα γίνεται ο Χάνδακας (Ηράκλειο). Το 961 ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς ανακαταλαμβάνει την Κρήτη που, για 250 χρόνια, θα ανθίσει κάτω από τις φροντίδες της βυζαντινής εξουσίας.
Το 1204 περνάει στα χέρια των Βενετών, ιδρύεται το «Βασίλειο της Κρήτης» και ξεκινάει η περίοδος της Ενετοκρατίας που θα διαρκέσει 400 χρόνια. Στις συνεχείς επαναστάσεις των ντόπιων έρχεται να προστεθεί τον 16ο αιώνα ο εξωτερικός κίνδυνος των Τούρκων που σταδιακά κατακτούν το νησί ως το 1669. Έκτοτε ξεκινάει η μακρά και σκληρή περίοδος της Τουρκοκρατίας που χαρακτηρίζεται από τις συχνές και αιματηρές επαναστάσεις των Κρητικών και τερματίζει το 1899. Μετά το σύντομο διάστημα της «Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας» η Κρήτη ενώνεται με την Ελλάδα το 1913.
Από τη σύγχρονη ιστορία αξίζει να αναφερθεί η «μάχη της Κρήτης» (Μάιος 1941), στην οποία ο κρητικός λαός αντιστάθηκε σθεναρά στους Γερμανούς, αντίσταση που συνεχίστηκε και στα χρόνια της γερμανικής κατοχής (1941-45) με μεγάλο τίμημα.
Φύση
Τα βουνά της Κρήτης σχηματίζουν μεγάλης ποικιλίας γεωλογικούς σχηματισμούς, μικρές λεκάνες, κοιλάδες, φαράγγια, σπήλαια και οροπέδια. Στα δυτικά της Κρήτης βρίσκονται τα Λευκά Όρη ή Μαδάρες, με ψηλότερη κορυφή τις Πάχνες (2.453 μ.). Στο κεντρικό μέρος του νησιού ορθώνεται ο Ψηλορείτης ή Ίδη, το ψηλότερο ορεινό συγκρότημα της Κρήτης, με ψηλότερη κορυφή τον Τίμιο Σταυρό ( 2.456 μ.). Στα ανατολικά υπάρχει το όρος Δίκτη (2.148 μ.) και τα βουνά της Σητείας (1476 μ.).
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές φυσικές ομορφιές του Κρητικού τοπίου αποτελούν τα 300 περίπου φαράγγια, που ξεκινούν από τους ορεινούς όγκους του νησιού και καταλήγουν στη θάλασσα, φιλοξενώντας μεγάλη ποικιλία από σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας που προστατεύονται με αυστηρούς κανόνες, καθώς είναι μοναδικά για όλη την Ελλάδα. Το πιο γνωστό είναι το φαράγγι της Σαμαριάς, που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με το μέγεθος και τη χλωρίδα του, ενώ στις πλαγιές του μπορεί κανείς να δει το περίφημο κρι-κρι, ένα μοναδικό στην Ελλάδα είδος αιγάγρου. Άλλα σημαντικά φαράγγια του νησιού είναι το Κουρταλιώτικο και το Τοπολιανό, του Πατσού και των Μύλων στα δυτικά, του Ρούβα και το Αγιοφάραγγο στο κέντρο, της Σαρακήνας, του Ρίχτη και της Ζάκρου στα ανατολικά. Λίγα χλμ δυτικά της πόλης του Ηρακλείου υπάρχει το φαράγγι του Αλμυρού ενώ κοντά στο χώρο του φεστιβάλ υπάρχει αυτό του Καρτερού, και τα δυο εύκολα προσβάσιμα με αυτοκίνητο.
Στα βουνά της Κρήτης έχουν σχηματιστεί πολλά σπήλαια (πάνω από 3.000), αποτέλεσμα της ορεινής μορφολογίας του εδάφους. Παλαιοντολογικά και αρχαιολογικά ευρήματα πιστοποιούν ότι κατά την προϊστορική εποχή τα περισσότερα από αυτά χρησιμοποιήθηκαν σαν τόποι κατοικίας, λατρείας και τέλεσης θρησκευτικών τελετών. Aνάμεσά τους ξεχωρίζουν το Δικταίο Άντρο και το Ιδαίο Άντρο, που έχουν συνδεθεί με πολλούς τοπικούς μύθους, το σπήλαιο Μελιδονίου Αποκορώνου, το σπήλαιο Σενδόνι Ρεθύμνου, το σπήλαιο της Ειλιθυίας, το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη και το σπήλαιο Ομαλού Χανίων.
Ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Κρήτης σχηματίζονται πολλά οροπέδια. Κάποια από αυτά συγκεντρώνουν μεγάλες ποσότητες νερού και καλλιεργούνται συστηματικά για την παραγωγή κηπευτικών και οπωροφόρων, ενώ κάποια άλλα χρησιμοποιούνται για βοσκές. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το οροπέδιο του Λασιθίου στο όρος Δίκτη σε υψόμετρο 900 μ., το οροπέδιο του Ομαλού, στα Λευκά Όρη σε ύψος 700 μ., το οροπέδιο Ασκύφου και η Νίδα στο Ψηλορείτη με υψόμετρο 1.400 μ. Λόγω του μικρού της πλάτους της η Κρήτη έχει λίγα ποτάμια, που ξεκινούν από τους ορεινούς όγκους του νησιού στο κεντρικό του κομμάτι και καταλήγουν στο Λιβυκό και το Κρητικό Πέλαγος. Σε όλη την έκταση του νησιού δεν υπάρχουν μεγάλες φυσικές λίμνες εκτός από τη λίμνη Κουρνά, αντιθέτως υπάρχουν αρκετές τεχνητές.
Χλωρίδα και Πανίδα
Η Κρήτη είναι γνωστή για την μεγάλη ποικιλία της πανίδας της με 2.000 διαφορετικά είδη φυτών, μεγάλο μέρος των οποίων είναι ενδημικά. Ανεμώνες, ορχιδέες, ασφόδελοι, νάρκισσοι, λυγαριές, κρινάκια της θάλασσας και άγριες νεραγκούλες εναλλάσσονται με μια μεγάλη ποικιλία αρωματικών φυτών με θεραπευτικές ιδιότητες που χρησιμοποιούνται σε αφεψήματα όπως ο δίκταμος, η μαλοτήρα, το φασκόμηλο, η λαδανιά. Εκτός από κυπαρίσσια, καρυδιές, καστανιές και βελανιδιές, απαντάται ο φοίνικας του Θεοφράστου και ο ανατολικός πλάτανος, ποικιλίες μοναδικές στην Ελλάδα.
Το πιο διάσημο ζώο είναι ο κρητικός αίγαγρος, το περίφημο κρι-κρι, αρκετά δυσθεώρητο σήμερα. Συχνά στις εξοχές μπορεί να δούμε κουνάβια, λαγούς, ασβούς (άρκαλους), αγριόγατους και νυφίτσες ενώ στον ουρανό φτερουγίζουν γεράκια . Μεταξύ των πουλιών που φωλιάζουν στα κρητικά βουνά ξεχωρίζουν ο χρυσαετός και ο γυπαετός. Μεγάλη είναι και η ποικιλία των αποδημητικών που περνούν από τη Κρήτη ταξιδεύοντας για τις θερμές χώρες.
Κλίμα
Το κλίμα της Κρήτης είναι σε γενικές γραμμές ήπιο και υγιεινό και χαρακτηρίζεται ως εύκρατο μεσογειακό. Το καλοκαίρι είναι ζεστό και ξηρό με ελάχιστες νεφώσεις και μεγάλη ηλιοφάνεια. Ο χειμώνας είναι μαλακός στις παράκτιες περιοχές, δριμύς με χιονοπτώσεις στα ορεινά. Στις αρχές Οκτωβρίου η θερμοκρασία κυμαίνεται στους 15-250C με μικρή πιθανότητα βροχοπτώσεων.
Άνθρωποι
Το νησί διοικητικά χωρίζεται στους νομούς Ηρακλείου, Λασιθίου, Ρεθύμνου και Χανίων και έχει έδρα το Ηράκλειο, πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού. Ο πληθυσμός του νησιού φτάνει τους 500.000 περίπου κατοίκους που ζουν κυρίως από την γεωργία, την κτηνοτροφία και τελευταία από τον τουρισμό. Μέσα στις μεγάλες πόλεις σοκάκια με καλντερίμι κρύβουν αρχοντικά, παραδοσιακά σπίτια, εκκλησίες, κρήνες και ερείπια της ιστορίας του νησιού. Την ύπαιθρο στολίζουν πέτρινα αγροτικά σπίτια, οικισμοί χτισμένοι σε υψηλά οροπέδια, μοναστήρια, κάστρα και παρεκκλήσια. Χωριά με έντονο το στοιχείο του πράσινου, από ελιές, αμπελώνες και εσπεριδοειδή, προσθέτουν χρώμα ζωής στο μερικές φορές άγριο τοπίο, στο οποίο οι παραδοσιακοί κρητικοί ρυθμοί ζωής δεν έχουν αλλάξει στο πέρασμα των αιώνων: καφές κάτω από τη σκιά των αιωνόβιων δέντρων, παραδοσιακοί χοροί, σούστα και πεντοζάλη συντροφιά με τον ήχο της κρητικής λύρας και την γλύκα του κρητικού κρασιού. Οι κάτοικοι της Κρήτης είναι γνωστοί για τον ιδιόμορφο χαρακτήρα τους: είναι άνθρωποι ευχάριστοι, πρόσχαροι και φιλόξενοι και, όπως μαρτυρά η ένδοξη πολυτάραχη ιστορία τους, διακατέχονται από μια έντονη επιθυμία για ελευθερία και ανεξαρτησία που αντανακλάται σε όλες τις εκδηλώσεις της καθημερινής τους ζωής. Οι Κρητικοί διατηρούν τα τοπικά έθιμα και τις παραδόσεις τους, τα τραγούδια και τους χορούς τους και οι πιο ηλικιωμένοι φορούν ακόμα τις παραδοσιακές ενδυμασίες. Ζουν κυρίως από τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το εμπόριο, τις βιοτεχνίες λαϊκής τέχνης και τελευταία από τον τουρισμό που γνωρίζει θεαματική ανάπτυξη, όχι πάντα φιλική προς το περιβάλλον. Αλλοίωση του περιβάλλοντος παρατηρείται τα τελευταία χρόνια και με τις τεράστιες ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά πάρκα, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες κατοίκων και ντόπιων φορέων.
Κρητική διατροφή
Η Κρήτη έχει μια από τις αρχαιότερες και πιο εύγευστες γαστριμαργικές παραδόσεις στον κόσμο, μια παράδοση γεύσεων, αρωμάτων, υλικών και τεχνοτροπιών που ξεκινά από τα προϊστορικά χρόνια και φθάνει μέχρι σήμερα. Η συγκεκριμένη διατροφή, που γίνεται όλο και πιο δημοφιλής παγκοσμίως για τα ευεργετικά της αποτελέσματα, βασίζεται στο παραδοσιακό ζυμωτό ψωμί ή το κρίθινο παξιμάδι, στο ελαιόλαδο, στα όσπρια, στα άφθονα λαχανικά και χόρτα, στα φρούτα, στο ψάρι και λιγότερο στο κρέας, στα τυριά και στο γιαούρτι, απαραίτητα καρυκευμένα με αρωματικά φυτά και βότανα. Κάθε γεύμα συνοδεύεται με ένα ποτηράκι κόκκινο κρασί ή λίγο ρακί, ενώ αρωματικά ροφήματα και αφεψήματα καταναλώνονται σε διάφορες στιγμές της ημέρας.
Βιβλιογραφία
Εκτός από τους ιστοτόπους που αναφέρονται παραπάνω, πληροφορίες αντλήθηκαν και από:
http://www.explore-crete.gr/http://www.incrediblecrete.gr
http://www.hri.org/infoxenios/greek/crete/people.html
http://www.apdkritis.gov.gr/
http://www.openscience.gr/el/news/
Oliver Rackham «Η ιστορία των κρητικών τοπίων και των ιδιαίτερων φυτών τους» TMG τεύχος 63 (Ιανουάριος 2011), http://mgsgreece.blogspot.gr/2011/03/blog-post_27.html
Στ. Ψημένος, «Ανεξερεύνητη Κρήτη», εκδ. Road, Αθήνα 1999.
συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών: Λίζα Χρυσικοπούλου
ΛΕΓΟΝΤΑΣ Τ’ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ…
Κρήτη "Αέρια", Κρήτη "Χθόνια", "Μάκαρις" και "Δολιχή".
Κρήτη νύμφη των δασών, μητέρα γη και κόρη.
Νησί της βλάστησης, της οργιαστικής φύσης, των λουλουδιών, των φαραγγιών και των σπηλαίων.
Νησί της Σοφίας, της γνώσης χιλιάδων ετών, της πανάρχαιας εμπειρίας χιλιάδων πατημάτων.
Τόπος ιερός, ευλογημένος από την ίδια τη μήτρα Μεγάλης Θεάς, τόπος γενέτειρα του Κρηταγενή Δία, "ήπειρος" ολάκερη δεμένη με τη θάλασσα όσο και με τη γη.
Γιορτάζεις πάνω σου χιλιάδες χρόνια τη ζωή, την αναπαραγωγή, τη συνεχή εξέλιξη μέσα από το θάνατο και την αναγέννηση των πάντων.
Κρήτη των Λαβύρινθων, των μυστηρίων, της κυκλικής ροής.
Μητέρα της μουσικής και του χορού, του φωτός και των τεχνών, της αφύπνισης των αισθήσεων.
Οι αισθήσεις... Πως ξυπνούν αλήθεια πάνω στο σώμα σου όλες οι αισθήσεις...
Οι μυρωδιές, οι ήχοι και τα χρώματα, οι εικόνες και οι γεύσεις σε ατελείωτη εναλλαγή και ποικιλομορφία!
Είσαι χώρες πολλές μαζεμένες πάνω σε μια στεριά. Χθόνια και υποχθόνια, θαλασσινή και ουράνια.
Κι όμως είναι όλα εκεί. Όλα μιλούν για σένα. Η αγγειοπλαστική, η χρυσοχοΐα, η σφραγιδογλυφία, οι τοιχογραφίες.
Τα αγάλματα και τα γλυπτά, οι βυζαντινές εκκλησιές και τα βενετσιάνικα φρούρια.
Όλα μιλούν για το ποια είσαι, για την πορεία και τις υποστάσεις σου.
Αρκεί κανείς να αφεθεί... Να αφουγκραστεί τα όσα έχεις να του πεις, τα όσα έχεις να του δείξεις.
Να στροβιλιστεί μαζί σου, να συρθεί μαζί σου καταγής, να τιναχτεί μαζί σου.
Μούσα προϊστορική, ιστορική και νέα... Τόπος αμάλγαμα πολιτισμών... Επαναστάτρια Κρήτη.
Το πνεύμα ελεύθερο, παρούσα η μνήμη μα και η λήθη, οι άνθρωποί σου ανδρείοι, συχνά ήρωες, ασυμβίβαστοι, ανεξάρτητοι, ειλικρινείς, φιλόξενοι.
Και η παράδοση! Πόσο ζωντανή ακόμα η παράδοση...
Περιπατάει κανείς στα ορεινά χωριά σου και πάλι όλα είναι εκεί.
Τα έθιμα πανάρχαια, οι οικογενειακές σχέσεις σφιχτές, η φιλία καθαρή, οι απολαύσεις απλές, το χαμόγελο απονήρευτο, το φαγητό τελετουργικό.
Είσαι νησί μεγάλο και μικρό, αγαπητό και οικείο, οργισμένο και γαλήνιο, ολόκληρος ο κόσμος σου μια φύση γυναικεία.
Μαρίνα Πάτερς